मेथी (Fenugreek) - संपूर्ण पीक सल्ला

पोषकद्रव्ये आणि आरोग्यासाठी उपयोग 

• आरोग्यासाठी फायदे: मधुमेह नियंत्रण, पचन सुधारणा, हृदयासाठी लाभदायक
• पोषक घटक: प्रथिने, फायबर, लोह, कॅल्शियम आणि जीवनसत्त्वे (A, C, K)
• औषधी उपयोग: रक्तशुद्धी, त्वचा विकारांवर गुणकारी

जमीन / माती

• चांगली जमीन: मध्यम काळी, वालुकामय किंवा गाळाची जमीन
• pH पातळी: 6.0 ते 7.5
• महत्त्वाची काळजी: चांगला निचरा असावा; पाणथळ जमीन टाळावी

मागील पिकाचे बेवड (पिकांतर प्रणाली)

गहू, हरभरा, भुईमूग, तूर

लागवड 

• याची मागणीपण वर्षभर असते आणि समशीतोष्ण हवामानात लागवडही वर्षभर करता येते.
• हि भाजी ४०ते ६० दिवसांनी काढता येते त्यामुळे  टप्प्या टप्प्याने वाफे लावल्यास वर्षभर उत्पन्न घेता येते.
• लागवड करण्यापूर्वी दोन वखर पाळ्या देवुन जमीन भुसभूषित करावी.
• त्यानंतर  ३ बाय २ मीटरचे सपाट वाफे करुण भाजीसाठी फेकून लागवड करता येते. 

बियाणे माहिती

वाण: मेथी-१, राजस्थान मेथी-१. मेथी नं.४७, प्रभा, पुसा अर्ली बंचिंग, कसुरी इत्यादि सुधारित वाण निवडावेत.

बियाणे नाव	एकरी उत्पन्न (क्विंटल)	विशेष बाब	विशेष काळजी
पुणे मेथी	8-10	भरपूर लुसलुशीत पाने	वेळेवर पाणी द्यावे
कोकण मेथी	6-8	कमी पाण्यातही उत्पादन चांगले	संथ निचऱ्याची काळजी घ्यावी
गुर्जर मेथी	10-12	चवदार व औषधी गुणधर्म जास्त	योग्य प्रमाणात खत द्यावे
आर.एम.टी-1	7-9	चांगली बाजारपेठ उपलब्ध	जमिनीत आर्द्रता टिकवावी

जैविक खत व्यवस्थापन

• पेरणीपूर्वी: ५ टन शेणखत + २५० किलो निंबोळी पेंड / एकर
• वाढीच्या टप्प्यावर: ५ किलो रायझोबियम + ५ किलो पीएसबी + १० किलो जैविक कंपोस्ट

खत व्यवस्थापन (रासायनिक)

वाढीचा टप्पा	नत्र (N) (kg/एकर)	स्फुरद (P) (kg/एकर)	पालाश (K) (kg/एकर)
पेरणीपूर्वी	10	20	10
15-20 दिवसांनी	5	10	5

पाणी व्यवस्थापन 

• जमिनीच्या मगदुरा नुसार मध्यम जमिनीस दर ७-८ दिवसांनी एक पाणी पाळी द्यावी.

कीड व रोग नियंत्रणासाठी सापळे आणि फायदे

सापळा प्रकार	फायदा
फळमाशी सापळा	फळमाशी नियंत्रित होते
पिवळे चिकट सापळे	रसशोषक कीड नियंत्रण
प्रकाश सापळे	पतंग व अळी नियंत्रित होतात

कीड रोग नियंत्रण 

कीड / रोग	रासायनिक नियंत्रण	जैविक नियंत्रण
मावा	थायोमिथोक्साम @ 0.3 ग्रॅम/लिटर	निंबोळी अर्क 5% फवारणी
चुरडा-मुरडा रोग	इमिडाक्लोप्रिड @ 0.5 मिली/लिटर	ट्रायकोडर्मा विरिडी + रायझोबियम बुरशीजन्य खत
करपा	मॅन्कोझेब @ 2 ग्रॅम/लिटर	जैविक बुरशीनाशक फवारणी

काढणी व्यवस्थापन

• पाने विक्रीसाठी काढणी: ३०-३५ दिवसांनी उपटून जुड्या बांधाव्या व भाजीची माती तिथेच शेतात झटकुन घ्यावी. 
• हिरवी भाजी उत्पादन एकरी ३ टन मिळू शकते.
• बियाणे उत्पादनासाठी: ९०-१०० दिवसांत
• काढणीसाठी योग्य वेळ: सकाळी किंवा संध्याकाळी

मेथी बीजोत्पादन करण्यासाठी:

• मेथी बिया उत्पादनासाठी थंडी आवश्यक म्हणून लागवड ऑक्टोबर ते नोव्हेंबर मधे करावी.
• दोन रोपात १० सेमी.अंतर काही राज्यात रोप तयार करून सरी वरंबालागवड करतात
• बिया काढणीसाठी १५० दिवसांनी काढनी करुण खळ्यावर वाळवाव्या नंतर मळणी करावी याचे उत्पादन एकरी ५ ते ७ क्विंटल मिळते.

शेतमाल विक्री नियोजन

• स्थानिक बाजारपेठ, मार्केट यार्ड
• थेट ग्राहकांना विक्री
• हॉटेल व रेस्टॉरंट पुरवठा
• कृषी उत्पादक कंपनी व गटशेतीद्वारे विक्री

प्रक्रिया उद्योग संधी

• मेथी पावडर उत्पादन
• कोरडी मेथी विक्री (Kasuri Methi)
• मसाला मिश्रण उद्योग
• आरोग्यपूरक चहा व औषधी उपयोग

शासकीय योजना

योजना नाव	लाभार्थी प्रकार	सहाय्य/अनुदान
राष्ट्रीय अन्न सुरक्षा अभियान (NFSM)	शेतकरी गट / एफपीओ	बियाणे, औषधांवर अनुदान
प्रधानमंत्री कृषी सिंचन योजना	वैयक्तिक शेतकरी	ठिबक सिंचन अनुदान
कृषी यांत्रिकीकरण योजना	शेतकरी गट / कंपनी	यंत्रसामग्रीसाठी अनुदान

खरेदीचे नियोजन

साहित्य	प्रमाण (एकरी)
सुधारित बियाणे	4-5 किलो
सेंद्रिय खत	5 टन
रासायनिक खत	30-40 किलो
तण नियंत्रणासाठी साहित्य	आवश्यक प्रमाणात
कीड व रोगनाशके	2-3 प्रकार