वसुबारस: गोवत्स द्वादशीची गोमाता आणि ऋषींचं वरदान

वसुबारस, ज्याला गोवत्स द्वादशी असंही म्हणतात, शेतकरी आणि त्यांच्या कुटुंबांच्या दृष्टीने एक अत्यंत महत्त्वपूर्ण सण आहे. ह्याचा संबंध गाईच्या पूजनाशी असून शेतकऱ्यांच्या जीवनशैली, परंपरा, शेती आणि संस्कृतीशी जवळचा संबंध आहे. 

इतिहास  

भारतीय परंपरेत गोमातेला विशेष स्थान दिलं आहे. प्राचीन काळापासून गाय ही भारतीय समाजाच्या केंद्रस्थानी होती. गाईला केवळ एक जनावर न मानता गाईला धेनू म्हणजे पोषण करणारी माता मानली गेली आहे. वैदिक काळापासूनच गाईला संपत्ती, सन्मान, आणि समृद्धीचं प्रतीक मानलं जातं. प्राचीन ऋषी-मुनींच्या काळात गाईला धनाच्या स्वरूपात आणि आरोग्यदायी मानलं जाई, कारण गाईच्या दुधातून अनेक पोषक घटक मिळतात. 

शेतकऱ्यांसाठी गाय केवळ दूध देणारी नसून शेतीसाठी खत, बळ, इंधन आणि शेतीतील अन्य विविध गोष्टींसाठी उपयोगी असणारी आहे. त्यामुळेच वसुबारस हा सण शेतकऱ्यांच्या कुटुंबीयांनी गाईचे पूजन करून तिच्या प्रती कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी साजरा केला जातो.

संस्कृती आणि परंपरा

वसुबारसला शेतकऱ्याच्या कुटुंबात गाईला धार्मिक महत्त्व असतं. या दिवशी गाय आणि तिचं वासरू हे केंद्रस्थानी असतात. वसुबारसच्या दिवशी गाईला अंघोळ घालून सजवली जाते. तिला हळद-कुंकू लावून फुलांनी सजवलं जातं. नंतर गाईचं आणि वासराचं औपचारिक पूजन केलं जातं. उपवास करणाऱ्या कुटुंबातील स्त्रिया त्यानंतर गाईला चारा, गोडधोड अर्पण करतात. गाय आपल्या आयुष्याचा कणा मानून तिच्या आशीर्वादासाठी प्रार्थना केल्या जातात. 

गाय ही समृद्धी आणि सुफलता आणणारी मानली जाते, म्हणून वसुबारसच्या दिवशी गाईच्या प्रती कृतज्ञता व्यक्त केली जाते. असे मानले जाते की, गाईचा आशीर्वाद घेतल्याने शेतातील उत्पादन वाढतं आणि कुटुंबात सुखशांती येते. 

भविष्य आणि समाजासाठी महत्त्व

तंत्रज्ञानाच्या या युगात वसुबारस आणि त्याचं महत्त्व काळाबरोबर बदलतंय, परंतु शेतकरी समाजातील ही संस्कृती अजूनही टिकून आहे. आजच्या काळात शेतकऱ्यांसाठी ही संस्कृती टिकवणे महत्त्वाचे आहे कारण शेती आणि पशुपालनाचे महत्त्व वाढतच चालले आहे. जैविक शेती आणि नैसर्गिक साधनसंपत्ती जपण्यासाठी गाईचे खत आणि शेणाचे महत्त्व वाढलेले आहे, कारण ते रासायनिक खतांपेक्षा पर्यावरणास अनुकूल असते. वसुबारसच्या निमित्ताने गाईचे संवर्धन आणि तिच्या प्रति आस्था टिकवण्यास मदत होते.

गाईचे संरक्षण आणि गोधन टिकवण्यासाठी शेतकऱ्यांनी आपली संस्कृती जपणे, ही काळाची गरज आहे. जैविक कृषीत या परंपरेचा मोठा आधार आहे, आणि हे सांस्कृतिक मूल्य पिढ्यानपिढ्या चालू ठेवण्यास वासुबारासचा सण मदत करतो.

उपसंहार

वसुबारस म्हणजे गाईविषयीची आदराची भावना जपण्याचा, आणि कुटुंबासाठी व शेतासाठी तिचं महत्त्व ओळखण्याचा सण आहे. शेतकरी आणि त्यांच्या कुटुंबाच्या दृष्टीने गाईला नुसतं धार्मिक नव्हे तर पर्यावरणस्नेही आणि आर्थिक समृद्धी देणारं स्थान आहे. त्यामुळे वासुबारास सण शेतकऱ्यांच्या जीवनात नवी ऊर्जा आणि सकारात्मकता आणतो.

पौराणिक कथा: गोवत्स द्वादशीची गोमाता आणि ऋषींचं वरदान 

एकदा देवराज इंद्र आणि गुरू बृहस्पती यांच्यात काही कारणाने वाद झाला. त्यामुळे संतापलेल्या देवराज इंद्राने आपल्या शस्त्रांचा त्याग केला. इंद्राने यामुळे पृथ्वीवरील पर्जन्य थांबवला आणि पृथ्वी कोरडी पडली. या कोरड्या वातावरणात मानव आणि पशू-पक्षीही अन्न-पाण्याशिवाय त्रासले.

या कठीण परिस्थितीत एक ब्रम्हर्षि वसिष्ठ नावाचे ऋषी होते, ज्यांच्याकडे एक अद्भुत कामधेनू गाय होती, जी इच्छित वस्तू प्रदान करण्यास सक्षम होती. वसिष्ठ ऋषींच्या आशीर्वादाने ही गाय पृथ्वीवरील लोकांना अन्न आणि दूध देत होती. त्या गाईमुळे ऋषींचं आश्रमही सुख-समृद्धीने भरलं होतं, आणि गरजू लोकांना मदत होत होती.

देवता आणि ऋषी-मुनींनी एकत्र येऊन वसिष्ठ ऋषींना विनंती केली की त्यांनी इंद्राला संतुष्ट करावा. वसिष्ठ ऋषींनी गाईचे पूजन करून इंद्राची प्रार्थना केली. त्यांच्या प्रार्थनेमुळे इंद्राचा क्रोध शांत झाला आणि त्याने पावसाचा मळभ दूर करून पृथ्वीवर पुन्हा पर्जन्यधारा बरसवल्या. पृथ्वी पुन्हा हिरवीगार झाली, आणि जनजीवन पूर्ववत सजीव व आनंदित झालं.

या कथेतून शिकवण

गोवत्स द्वादशी म्हणजे वसुबारसचा सण हा गाईचे महत्त्व अधोरेखित करतो. गाईमुळे शेतीला पोषकता मिळते, आणि तिच्याशी जोडलेल्या प्रत्येक गोष्टीमुळे पृथ्वीवर समृद्धी येते. म्हणूनच वासुबारासच्या दिवशी गाईला पूजून तिच्या प्रती कृतज्ञता व्यक्त केली जाते. या कथेचा संदेश असा आहे की गाईसारख्या पशूंचा आदर करणे आणि त्यांची सेवा करणे ही केवळ धार्मिक नव्हे तर पर्यावरण आणि मानवी कल्याणासाठीही आवश्यक बाब आहे.