ढेमसे (टिंडा) भाजी

ढेमसे (टिंडा) ही वेलवर्गीय भाजी असून, कमी कालावधीत उत्पादन देणारे आणि पोषणमूल्यांनी समृद्ध पीक आहे. महाराष्ट्र, पंजाब, हरियाणा, उत्तर प्रदेश आणि राजस्थान या भागांत याची मोठ्या प्रमाणावर लागवड केली जाते. 

पोषणमूल्ये आणि आरोग्यासाठी उपयोग

१०० ग्रॅम टिंडामध्ये:

• कॅलरी: 20-25
• पाणी: 90%
• प्रथिने: 1.2 ग्रॅम
• कार्बोहायड्रेट: 3.5 ग्रॅम
• फायबर: 1.5 ग्रॅम
• कॅल्शियम, फॉस्फरस, आयरन: भरपूर प्रमाणात
• विटामिन C आणि अँटीऑक्सिडंट्स: पचन सुधारते, रोगप्रतिकारशक्ती वाढवते

जमीन व हवामान

• मध्यम ते हलकी, उत्तम निचऱ्याची जमीन योग्य.
• pH: ६.० ते ७.५
• हलक्याशा वालुकामय किंवा गाळाच्या जमिनीत उत्तम उत्पादन.
• मध्यम थंड ते उष्ण हवामान उपयुक्त.

• २०°-३०°C तापमान पिकासाठी अनुकूल.

मागील पिकाचे बेवड (Crop Rotation)

मागील पीक	कारण
तूर	नत्र स्थिरीकरण
गहू	तण नियंत्रण चांगले होते
कांदा	जमिनीची सुपीकता सुधारते
वाटाणा	जमिनीत नत्र वाढतो

बियाणे आणि त्याचे व्यवस्थापन

सुधारित वाण, उत्पादन आणि विशेष बाबी

बियाण्याचे नाव	एकरी उत्पन्न (क्विंटल)	विशेष बाबी	विशेष काळजी
पूसा ८४	५०-६०	लवकर पक्व, गोलसर फळे	मध्यम तापमानात चांगले उत्पादन
अरका तिंडू	५५-६५	अधिक फळधारणा, चांगली चव	योग्य प्रमाणात पाणी द्यावे
पंजाब टिंडा	५५-६०	रोगप्रतिकारक, चांगला निचरा आवश्यक	वेळच्या वेळी आंतरमशागत
एफ-१ हायब्रीड	६०-७०	मोठी फळे, जास्त उत्पादन	सिंचन नियंत्रित ठेवावे

पेरणी आणि आंतरमशागत

बियाणे प्रमाण: १.५-२ किलो/एकर

बीजप्रक्रिया: पेरणीपूर्वी ट्रायकोडर्मा/कार्बेन्डाझिम २ ग्रॅम प्रति किलो बियाण्यावर प्रक्रिया करावी.

पेरणीचा कालावधी	पेरणीची पद्धत	आंतरमशागत
उन्हाळी पेरणी: फेब्रुवारी-मार्च	दोन ओळीतील अंतर: १.५ ते २.० मीटर	दोन-तीन वेळा कोळपणी व तण नियंत्रण
खरीप पेरणी: जून-जुलै	दोन झाडांमधील अंतर: ४५ ते ६० सेमी	वाढीच्या वेळी वेलांना आधार देणे गरजेचे

खत व्यवस्थापन

रासायनिक खत व्यवस्थापन (वाढीच्या टप्प्यानुसार)

टप्पा	नत्र (N) (किलो/हेक्टर)	स्फुरद (P) (किलो/हेक्टर)	पोटॅश (K) (किलो/हेक्टर)
पेरणीवेळी	२५	५०	२५
फुलोऱ्याच्या वेळी	२५	०	२५
फळधारणेच्या वेळी	३०	०	२०

जैविक खत व्यवस्थापन

• शेणखत – १०-१५ टन/हेक्टर
• निंबोळी पेंड – २०० किलो/हेक्टर
• रायझोबियम + पीएसबी (PSB) – २५ ग्रॅम/किलो बियाणे

कीड व रोग नियंत्रण

कीड नियंत्रणासाठी सापळे आणि त्याचे फायदे :

सापळा प्रकार	लागवडीतील प्रमाण	फायदा
फेरोमोन सापळे	५-६ प्रति एकर	कीटक संख्येचे निरीक्षण व नियंत्रण
पिवळ्या चिकट सापळे	८-१० प्रति एकर	रसशोषक कीटक नियंत्रण

मुख्य कीड व रोग आणि त्यावरील उपाय

कीड/रोग	लक्षणे	रासायनिक नियंत्रण	जैविक नियंत्रण
फळमाशी	फळांना डाग पडणे, आतून खराब होणे	डायमेथोएट @ २ मि.लि./लिटर	नीम तेल @ ५ मि.लि./लिटर
भुरी रोग	पाने पांढरीसर होणे	कार्बेन्डाझिम @ १ ग्रॅम/लिटर	ट्रायकोडर्मा @ ५ ग्रॅम/लिटर
करपा रोग	पाने काळपट पडणे	मॅन्कोझेब @ २.५ ग्रॅम/लिटर	निंबोळी अर्क @ १० मि.लि./लिटर

काढणी व्यवस्थापन

• काढणी कालावधी: पेरणीनंतर ६०-७० दिवसांत टिंडा काढणीस तयार होतो.
• लक्षणे:
  • पूर्ण वाढलेले, पण बियाणे गडद नसलेले फळ तोडावे.
  • मऊसर आणि हिरव्या रंगाचे फळ विक्रीसाठी उत्तम.
• शेल्फ लाइफ: ताजेपणा टिकवण्यासाठी १०-१२°C तापमानात साठवणूक करावी.

शेतमाल विक्री नियोजन

• Mazisheti
• थेट ग्राहक विक्री: स्थानिक बाजारपेठ, सुपरमार्केट
• संवेदनशील हॉटेल व रेस्टॉरंट पुरवठा: थेट विक्री करणे फायदेशीर
• प्रक्रिया उद्योगासाठी विक्री: लोणचं, सूप आणि सुकवलेला टिंडा

शासकीय योजना (टिंडा शेतीसाठी अनुदान)

योजना नाव	लाभार्थी प्रकार	सहाय्य/अनुदान
नॅशनल हॉर्टिकल्चर मिशन	शेतकरी गट, एफपीओ	रोपवाटिका व तंत्रज्ञान सहाय्य
प्रधानमंत्री कृषी सिंचन योजना	वैयक्तिक शेतकरी	ठिबक सिंचनासाठी अनुदान
अन्न प्रक्रिया उद्योग योजना	एफपीओ, कंपन्या	प्रक्रिया उद्योगांसाठी आर्थिक मदत

खरेदीचे नियोजन (पीक लागवड ते काढणीसाठी आवश्यक सामग्री)

वस्तूचे नाव	प्रमाण (प्रति एकर)
बियाणे	१.५-२ किलो
शेणखत	१०-१५ टन
निंबोळी पेंड	२०० किलो
जैविक औषधे	२-५ किलो