पपई

पपई

नर व मादी झाडे स्वतंत्र असून त्यांवर पानांच्या बगलेतून लांब नर-पुष्पांचे घोस अथवा एकेकटी स्त्री-पुष्पे येतात. एकत्रलिंगी झाडे व द्विलिंगी फुले क्वचित आढळतात. फुले पिवळी असतात; नर-पुष्पांमध्ये पाच पाकळ्या खाली जुळून लांब नलिका बनते व वरचा भाग नसराळ्यासारखा दिसतो. त्यात आखूड तंतूंची दहा केसरदले व वंध्य किंजमंडल असते. स्त्री-पुष्पाच्या पाच मांसल पाकळ्या तळाशी जुळलेल्या परंतु वर सुट्या व बाहेरच्या बाजूस वळलेल्या दिसतात. त्यात वंध्य केसरदले आढळतात; किंजदले पाच, जुळलेली व किंजपुट ऊर्ध्वस्थ असून त्यावर पंख्यासारखा पाच भागांचा किंजल्क असतो.

हवामान
कोरड्या उष्ण हवामानात आणि योग्य पाणीपुरवठा असेल अशा ठिकाणी पपईची वाढ चांगली होते. २° से. च्या खालील तापमान पपईला मानवत नाही. थंड हवामानात तयार झालेली फळे बेचव असतात.

जमीन
पपईच्या लागवडीला मोकळी, पाण्याचा निचरा चांगला होणारी तसेच जैव पदार्थांचा भरपूर पुरवठा असलेली जमीन चांगली असते. गाळाच्या जमिनीत त्याचप्रमाणे भारताच्या दक्षिणेकडील भागातील मध्यम काळ्या जमिनीत पपई चांगली वाढते. खडकाळ चुनखडीच्या व जैव पदार्थांचा अभाव असलेल्या तसेच भारी काळ्या व खोलगट जमिनीत परईची वाढ चांगली होत नाही. या पिकाच्या बाबतीत पाण्याच्या निचऱ्याला फार महत्त्व आहे. पाण्याचा निचरा योग्य प्रकारे न झाल्यास रोगामुळे खोड बुंध्याशी कुजते.

लागवड
रोपे लावून लागवड करतात. नांगरणी, भरखत घालणे, कुळवणी वगैरे मशागत केलेल्या जमिनीत कमी पावसाच्या प्रदेशात पावसाळ्याच्या सुरुवातीला व जास्त पावसाच्या प्रदेशात पावसाळ्याच्या अखेरीला रोपे लावतात.

रोपे तयार करणे
चांगल्या जातिवंत पुष्कळ फळे देणाऱ्या झाडाच्या पूर्ण पिकलेल्या फळांचे बी घेऊन ते धुवून स्वच्छ करून व सावलीत वाळवून साठवून ठेवतात. रोपे करण्याकरिता ताजे बी नेहमी चांगले असते. लागवडीच्या वेळेच्या आधी सु. दोन महिने रोपांसाठी बी पेरतात. एक हेक्टर क्षेत्रात लागवड करण्यासाठी रोपे तयार करावयाला २५० ग्रॅ. बी पुरेसे होते. बी सामान्यतः गादी वाफ्यांत लावतात. रोपे ९ - १२ सेंमी. उंचीची झाल्यावर ती वाफ्यांतून काढून तयार केलेल्या जमिनीत कायम जागी लावतात. दोन खड्‌ड्यांमध्ये २-३ मी. हमचौरस अंतर ठेवून रोपे लावतात. रोपाच्या अवस्थेत नर आणि मादी असा भेद ओळखता येत नाही. त्यामुळे लावलेल्या रोपांमधून ४०-६० टेक्केच मादीची झाडे निघतात. बाकीची नरझाडे असतात. नरझाडाला फळे येत नाहीत म्हणून ठराविक क्षेत्रातील उत्पन्न कमी येते. हे टाळण्याकरिता एकेका आळ्यात (खड्ड्यात) दोन-तीन रोपे लावतात. रोपे वाढून त्यांना फुले आली म्हणजे नर आणि मादी असा भेद ओळखता येतो. तेव्हा सबंध बागेत दोन-चार नराची झाडे ठेवून बाकीची नराची झाडे तोडून टाकतात. त्यामुळे त्या लागवडीत कमीतकमी निग्म्यापेक्षा अधिक मादी झाडे मिळतात.

पपई लागवड पध्दती 
लागवड पध्दती पिक संरक्षण
पपई पिकाची लागवड हि जुन-जुलै, फेब्रुवारी – मार्च, तसेच ऑक्टोबर – नोव्हेंबर
महिन्यात केली जाते.

पपई ची लागवड खालील प्रमाणे दोन ओळींत व दोन रोपांत अंतर ठेवुन करतात.
(table format)
। दोन रोपांतील अंतर (फुट) । दोन ओळीतील अंतर (फुट) । रोपांची संख्या प्रती हेक्टर ।  रोपांची संख्या प्रती एकर ।
6 6 3086 1235 
5 5 4444 1778
4 4 6944 2778

पपई ची लागवड करण्यापुर्वी ६० घन सें.मी. चे खड्डे करुन त्यात २ भाग शेणखत, १ भाग गाळाची माती, १ किलो गांडुळ खत, ५०० ग्रॅम निंबोळी पेंड, १०० ग्रॅम एम-४५, १०० ग्रॅम लिंडेन एकत्र करुन मिश्रण बनवुन भरावे.
पपई च्या रोपांस पाणी देतांना त्याच्या खोडास पाणी लागणार नाही याची काळजी घ्यावी.

पपई खत व्यवस्थापन
Days after Cultivation Fertilizer Qty per Acre ( kg ) N P K Remark

10th Day
Urea 0 0 0 0 Avoid Use as per as possible
DAP 50 9 23 0 For Branching and Root
Development
MOP 50 0 0 29 Soil Reserve for future Use is
Must

15th Day
Trichoderma
veride 200g 0 0 0 Protects from Soil born
diseases
19-19-19 25 4.75 4.75 4.75 5 times @5kg per week for 5
weeks
PSB 1kg 0 0 0 Long time effect for nutrition
uptek
Azotobacter v. 500ml 0 0 0 Natural Nitrogen supply
Humic Acid 2.5lit 0 0 0 Root Development

55th Day
12-61-00 25 3 15.25 0 5 times @5kg per week for 5
weeks
00-00-50 10 0 0 5 5 times @2kg per week for 5
weeks
Calcium Nitrate 10kg 0 0 0 Covers Leaf Curl Problem and
tip growth
MgSO4 10kg 0 0 0 Greenness and More
Photosynthesis
EDTA-Zn 250g 0 0 0 For Branching and shoot
Development
EDTA- Fe 250g 0 0 0 For Increased photosythesis
Boron 20% 250g 0 0 0 For Flowering

70th Day
Bacillus Subtilis 200g 0 0 0 Protects and Cures Soil born
diseases
Humic Acid 2.5lit 0 0 0 Root Development

90th Day
12-61-00 25 3 15.25 0 5 times @5kg per week for 5
weeks
00-00-50 25 0 0 12.5 5 times @5kg per week for 5
weeks
PSB 1kg 0 0 0 Flowering, prevents dropping
EDTA-Zn 250g 0 0 0 For Branching and shoot
Development
EDTA- Fe 250g 0 0 0 For Increased photosythesis
Boron 20% 250g 0 0 0 For Flowering
MgSO4 10kg 0 0 0 For Greenness and more
photosynthesis

125th Day
Urea 0 0 0 0 Avoid Use as per as possible
DAP 25 4.5 11.5 0 For Branching and Root
Development
MOP 50 0 0 29 Soil Reserve for future Use is
Must
19-19-19 25 4.75 4.75 4.75 5 times @5kg per week for 5
weeks
PSB 1kg 0 0 0 Long time effect for nutrition
uptake
Azotobacter spp. 500ml 0 0 0 Natural Nitrogen supply
Humic Acid 2.5lit 0 0 0 Root Development

160th Day
12-61-00 25 3 15.25 0 5 times @5kg per week for 5
weeks
00-00-50 25 0 0 12.5 5 times @2kg per week for 5
weeks
Calcium Nitrate 15 1.8 0 0 Covers Leaf Curl Problem and
tip growth
EDTA-Zn 250g 0 0 0 For Branching and shoot
Development
EDTA- Fe 250g 0 0 0 For Increased photosynthesis
Boron 20% 250g 0 0 0 For Flowering
MgSO4 10kg 0 0 0 For Greenness and more
photosynthesis

170th Day
KSB 1kg 0 0 0 For Potash Uptake
Humic Acid 2.5lit 0 0 0 For Root Development

195th Day
13-00-45 25 3.25 0 11.25 Balanced NPK Supply
12-61-00 25 3 15.25 0 Balanced NPK Supply
Mix Micrinutrients 2.5lit 0 0 0 Balanced Micronutrients
KSB 1kg 0 0 0 More Potash uptake
Humic Acid 2.5lit 0 0 0 Root Development

230th Day
13-00-45 25 3.25 0 11.25 5 times @5kg per week for 5
weeks
00-00-50 25 0 0 12.5 5 times @2kg per week for 5
weeks
KSB 1kg 0 0 0 More Potash uptake
Total 43.3 105 132.5

पपई पिकांस विविध संस्था २५० ग्रॅम नत्र, स्फुरद व पालाशची शिफारस करतात. यापैकी २५० ग्रॅम नत्राचा पुरवठा जर पपई पिकांस रासायनिक खतांद्वारे केला तर पपई
पिकावर मावा किडीचा प्रादुर्भाव जास्त प्रमाणात होवुन पपई पिकावर विविध व्हायरस ची लागण मोठ्या प्रमाणात होवुन त्याच्या परिणामी उत्पादन घटण्याचीच जास्त शक्यता असते. त्यामुळे पपई पिकांस रासायनिक स्वरुपातुन नत्राचा पुरवठा मुळीच करु नये. त्याऐवजी नत्र स्थिर करणारे जीवाणु, शेणखत यांचा वापर करावा. पपई लागवडीनंतर नियमितपणे पिकावर रसशोषण करणा-या किडींच्या नियंत्रणासाठी फवारण्या घेत राहव्यात. पपई पिकांस सुरवातीचे ४ ते ५ महिने काळातील रसशोषण करणा-या किडींच्या फवारण्यांमुळे जर किड मुक्त ठेवण्यात यश मिळाले तर पपई पिकावरिल व्हायरस रोगांवर नियंत्रण मिळवणे फार सोपे होते.

रसशोषण करणा-या किडींच्या नियंत्रणासाठी खालिल प्रमाणे किटक नाशकांचा वापर करावा.
(Table format)
लागवडीनंतर दिवस । किटकनाशक व्यापारी नाव । प्रमाण प्रती लि .
१० ते १२ दिवस इमिडाक्लोप्रिड कॉन्फिडार, सुपरमिडा ०.५ मिली
१८ ते २० दिवस डायमेथोएट रोगार २ मिली १०००० पीपीएम निम २ मिली
२५ ते २८ दिवस असिटामॅप्रिड प्राईड ०.५ ग्रॅम मोनोक्रोटोफॉस मोनोसिल २ मिली
३५ ते ३८ दिवस इमिडाक्लोप्रिड कॉन्फिडार, सुपरमिडा ०.५ मिली क्लोरोपायरीफॉस + सायपरमेथ्रिन हमला १ ते १.५ मिली
४० ते ४५ दिवस डायमेथोएट रोगार २ मिली असिटामॅप्रिड प्राईड ०.५ ग्रॅम १००००
पीपीएम निम २ मिली
६० ते ७० दिवस असिटामॅप्रिड प्राईड ०.५ ग्रॅम मोनोक्रोटोफॉस मोनोसिल २ मिली
११० ते १२० दिवस लॅम्डॅसाह्यलोथ्रिन कराटे १ मिली थायमेथॉक्झाम अक्टरा ०.२५ ग्रॅम
१५० ते १६० दिवस इमिडाक्लोप्रिड कॉन्फिडार, सुपरमिडा ०.५ मिली क्लोरोपायरीफॉस + सायपरमेथ्रिन हमला १ ते १.५ मिली

पपईवरील रोग नियंत्रण
पपईवर कोळी, मावा, तुडतुडा, पांढरी माशी, काळी आळी या किडींचा आणि रोपमर, मूळ कुजव्या, करपा, भुरी यांचा प्रादुर्भाव होतो. उत्तम प्रतीचे बियाणे, उत्कृष्ट मशागत, बागेचे सातत्याने निरीक्षण व प्रतिबंधात्मक उपाय योजनांनी किडी रोगांवर मात करता येते. पपई रिंग स्पोट हा अतिशय घातक विषाणू जन्य रोग पपईला होत असून त्यावर उपाययोजनांचा शोध सुरु आहे. हा रोग पसरविणाऱ्या किडीचा नायनाट करणे हा त्यावरील उपाय आहे. त्याच प्रमाणे महाराष्ट्र व दक्षिण भारतात मोठ्या प्रमाणात त्रासदायक ठरलेल्या मावा या किडीवर एसरोफेगस पपया या किडीचा वापर करून जैविक नियंत्रण करता येवू शकतो असा शोध नुकताच लागला आहे. 

प्रा. महेश कुलकर्णी ९४२२६३३०३०
(लेखक कृषी विद्यापीठ दापोली, जि. रत्नागिरी 
येथे सहाय्यक प्राध्यापक म्हणून कार्यरत आहेत.)