उत्पादक कंपनी म्हणजे काय?
उत्पादक कंपनी ही भारतातील एक विशेष प्रकारची कंपनी आहे जी शेतकरी आणि कृषी उत्पादकांच्या फायद्यासाठी तयार करण्यात आली आहे. ही कंपनी कंपनी अधिनियम, 2013 अंतर्गत कायदेशीरदृष्ट्या मान्यताप्राप्त आहे आणि सहकारी संस्थेच्या फायद्यांसह खासगी मर्यादित कंपनीच्या लवचिकतेचा फायदा देते.
उत्पादक कंपनीची मुख्य वैशिष्ट्ये:
1. सदस्यत्व: केवळ प्राथमिक उत्पादक, जसे की शेतकरी, दुग्ध उत्पादक, मच्छीमार आणि इतर कृषीउत्पादक सदस्य होऊ शकतात.
2. उद्दिष्ट: सदस्यांच्या उत्पन्न आणि जीवनमान सुधारण्यासाठी, खरेदी, प्रक्रिया, विपणन आणि उत्पादन किंवा सेवांची विक्री यासारख्या सेवा देण्याचा प्राथमिक उद्देश आहे.
3. किमान आवश्यकता:
- किमान 10 उत्पादक किंवा दोन संस्था.
- सदस्यांची जास्तीत जास्त संख्या मर्यादित नाही.
- किमान 5 आणि जास्तीत जास्त 15 संचालक.
4. मतदान हक्क: मतदान हक्क "एक सदस्य, एक मत" या तत्त्वावर आधारित आहेत, ज्यामुळे सदस्यांचा हिस्सा कितीही असला तरी प्रत्येक सदस्याला समान अधिकार मिळतो.
5. नफा वितरण: कंपनीच्या क्रियाकलापांमध्ये त्यांच्या सहभागानुसार नफा सदस्यांमध्ये वाटला जातो.
6. फायदे:
- छोट्या शेतकऱ्यांना त्यांच्या उत्पन्नात वाढ करण्यासाठी एकत्रित व्यासपीठ पुरवते.
- उत्पादन, कापणी, खरेदी, ग्रेडिंग, संकलन, हाताळणी, विपणन, विक्री आणि प्राथमिक उत्पादनाची निर्यात यासह अनेक क्रियाकलाप करू शकते.
7. कर लाभ: उत्पादक कंपन्यांना काही करसवलती मिळतात, परंतु त्यांना त्यांच्या दर्जा टिकवण्यासाठी विविध नियमांचे पालन करावे लागते.
उत्पादक कंपन्या छोट्या शेतकऱ्यांना सक्षम बनविण्यात आणि त्यांना त्यांच्या उत्पादनासाठी योग्य किंमत मिळवून देण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावतात.
शेतकरी उत्पादक संघटना (FPO) चे फायदे:
1. सामूहिक ताकद:
- एफपीओ शेतकऱ्यांना एकत्र आणते, ज्यामुळे त्यांची सामूहिक ताकद वाढते. यामुळे उत्पादनाच्या किमती कमी होतात आणि विक्रीतून अधिक नफा मिळतो.
2. उत्पादन खर्च कमी होणे:
- शेतकऱ्यांना मोठ्या प्रमाणात बियाणे, खते, कीटकनाशके इत्यादींची खरेदी करण्यास FPO मदत करते, ज्यामुळे उत्पादन खर्च कमी होतो.
3. सरकारी योजना आणि सबसिडी:
- एफपीओ विविध सरकारी योजना आणि सबसिडीमध्ये प्रवेश मिळवू शकतात, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना अधिक फायदे मिळू शकतात.
4. बाजारपेठ प्रवेश:
- एफपीओ शेतकऱ्यांना त्यांच्या उत्पादनासाठी चांगल्या बाजारपेठांमध्ये प्रवेश मिळवून देते, ज्यामुळे त्यांना उत्पादनासाठी चांगली किंमत मिळते.
5. उत्पादन गुणवत्ता आणि प्रमाण:
- एफपीओच्या माध्यमातून शेतकरी आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करू शकतात, ज्यामुळे उत्पादनाची गुणवत्ता आणि प्रमाण वाढते.
6. प्रशिक्षण आणि मार्गदर्शन:
- एफपीओ शेतकऱ्यांना आधुनिक शेती तंत्रज्ञान, बाजारपेठेतील ट्रेंड आणि शेतीतील विविध संधी याबद्दल प्रशिक्षण आणि मार्गदर्शन प्रदान करते.
7. शेतीचे विविधीकरण:
- एफपीओ शेतकऱ्यांना शेतीत विविधीकरण करण्यास प्रोत्साहित करते, जसे की प्रक्रिया उद्योग, पशुपालन, मत्स्यव्यवसाय इत्यादींचा समावेश करून त्यांचे उत्पन्न वाढवणे.
8. क्रेडिट सुविधा:
- एफपीओच्या माध्यमातून शेतकऱ्यांना बँका आणि वित्तीय संस्थांकडून कर्ज मिळवणे सोपे होते.
शेतकरी उत्पादक संघटना शेतकऱ्यांच्या आर्थिक स्थितीत सुधारणा करण्यास आणि त्यांना त्यांच्या उत्पादनाच्या योग्य किंमती मिळवून देण्यासाठी एक महत्वाचे साधन आहे.
शेतकरी उत्पादक संघटना (FPO) नोंदणीसाठी आवश्यक कागदपत्रे आणि किमान सदस्य संख्या:
1. सदस्य संख्या:
- किमान सदस्य संख्या: 10 शेतकरी किंवा उत्पादक (एफपीओ सुरू करण्यासाठी आवश्यक).
- शहरी भाग: किमान 100 शेतकरी किंवा उत्पादक.
- ग्रामीण भाग: किमान 300 शेतकरी किंवा उत्पादक.
2. कागदपत्रांची आवश्यकता:
a. संचालकांची कागदपत्रे:
- ओळख पुरावा: आधार कार्ड, मतदार ओळखपत्र, पॅन कार्ड.
- पत्ता पुरावा: वीज बिल, टेलिफोन बिल, गॅस बिल, किंवा बँक स्टेटमेंट.
- पासपोर्ट आकाराचे फोटो.
b. शेतकरी सदस्यांची कागदपत्रे:
- ओळख पुरावा: आधार कार्ड, मतदार ओळखपत्र, पॅन कार्ड.
- पत्ता पुरावा: वीज बिल, टेलिफोन बिल, गॅस बिल, किंवा बँक स्टेटमेंट.
- शेतजमिनीचे कागदपत्रे: 7/12 उतारा किंवा जमीन नोंदणी कागदपत्रे.
c. नोंदणीशी संबंधित कागदपत्रे:
- FPO चा प्रस्तावित नाव: नोंदणीसाठी नाम उपलब्धता चाचणी.
- प्रस्तावित उद्दिष्टे: एफपीओचे उद्दिष्टे व मिशन स्टेटमेंट.
- मेमोरँडम ऑफ असोसिएशन (MOA): एफपीओच्या उद्दिष्टे व क्रियाकलापांची तपशीलवार माहिती.
- आर्टिकल्स ऑफ असोसिएशन (AOA): एफपीओच्या कार्यपद्धती, व्यवस्थापन, आणि सदस्यांच्या अधिकारांची माहिती.
d. इतर कागदपत्रे:
- शेअर कॅपिटलसाठी योगदान: प्रत्येक सदस्याने केलेले आर्थिक योगदानाचे प्रमाणपत्र.
- नो-ऑब्जेक्शन सर्टिफिकेट (NOC): एफपीओचे मुख्य कार्यालय कुठे स्थापन केले जाईल, त्यासाठी मालकाचे NOC.
- बँक खाते: एफपीओच्या नावावर बँक खाते उघडण्याची कागदपत्रे.
3. प्रारंभिक निधी:
- नोंदणी प्रक्रियेसाठी आणि प्राथमिक ऑपरेशन्ससाठी आवश्यक असलेला काही प्रारंभिक निधी (शेअर कॅपिटल) गोळा करावा लागतो.
4. व्यवस्थापन मंडळ:
- किमान 5 आणि जास्तीत जास्त 15 संचालक असलेले व्यवस्थापन मंडळ असणे आवश्यक आहे.
नोंदणी प्रक्रिया:
- नोंदणीसाठी ROC (Registrar of Companies) कडे अर्ज सादर करावा लागतो.
- सर्व कागदपत्रांची पडताळणी केल्यानंतर, एफपीओला नोंदणी प्रमाणपत्र दिले जाते.
